Verkeerde vraag, juiste antwoorden: Waarom is koffie zo duur?

De meeste mensen kunnen de prijsstijgingen voor zaken als boter en brood misschien nog wel aan. Maar als het op prijsstijgingen voor koffie aankomt, houdt de pret toch echt op. Er is geen andere manier om het huidige hoge zoekvolume in zoekmachines voor de term “waarom is koffie zo duur” te verklaren!

Zelfs terwijl de koffieoogst aan de andere kant van de wereld plaatsvindt in bijvoorbeeld Colombia of Brazilië en Arabica of Robusta koffiebonen tegen hoge kosten over de oceanen moet worden verscheept, zien wij koffie als een basislevensmiddel, geen luxegoed.

Dit leidt tot een scheve prijsgevoeligheid en een volledig verkeerd beeld van hoe de prijs van koffie tot stand komt en hoe de prijsstijgingen echt te verklaren zijn.

Volgens het Bureau voor de Statistiek van de Europese Unie (Eurostat) zijn de koffieprijzen voor consumenten in augustus 2022 met bijna 20 procent gestegen ten opzichte van het jaar ervoor.

Supermarktketens mogen dan misschien de prijs van koffie (dat voor velen valt onder “dagelijkse boodschappen”) inmiddels iets hebben verlaagd of vaker koffie in de aanbieding verkopen, maar betekent dat nu dat alles weer goed is? Daar ben ik niet zo zeker van.

Want het antwoord op de vraag “waarom is koffie zo duur” laat een wereldmarkt zien waar het om van alles en nog wat draait – behalve koffie.

Koffiebonen, wereldmarkt & consumptie: de koffie-industrie in een notendop

Ik zou dagen kunnen besteden aan het uitleggen van alle details van de internationale koffiehandel. De afgewerkte bonen die we in onze filterkoffiemachine of volautomatisch koffiezetapparaat gieten, zijn onderdeel van een gigantische markt waar een grote verscheidenheid aan factoren meespelen, die tesamen invloed uitoefenen op de prijzen.

Vijf punten die belangrijk zijn om in gedachten te houden over de koffie-industrie:

Al deze verschillende factoren hebben invloed op talloze ketens en kunnen prijsstijgingen verklaren.

Een voorbeeld: rauwe koffiebonen en de eindproducten die hier uit voort komen, worden uitsluitend per gewicht verhandeld. Maar tijdens het branden van de koffie gaat altijd minstens 20 procent van dit gewicht verloren. Alleen al dit verschil moet op de een of andere manier worden gecompenseerd.

Maar uiteindelijk verwachten consumenten altijd prijsstabiliteit. Hoewel er in theorie dagprijzen zouden moeten gelden voor een product als koffie, net zoals voor bijvoorbeeld verse groenten, willen we dat onze koffie het hele jaar door hetzelfde prijskaartje heeft.

Vanwege deze verwachting van consumenten hebben ook wij lang geaarzeld om de prijs voor onze koffiebonen uit Brazilië te verhogen, en dat terwijl de oogst van 2022 heeft geleden onder klimaatverandering en alle logistieke kosten ook zijn gestegen.

Koffie wordt door klimaatverandering steeds schaarser. Dit zien we niet alleen terug bij onze eigen producent Ocafi, maar geldt voor producenten wereldwijd.

Tegelijkertijd neemt de koffieconsumptie toe. Alleen al in bijvoorbeeld Duitsland blijft de consumptie van koffie groeien van jaar tot jaar. Gezien dit onevenwicht van vraag en aanbod zou een prijsstijging op zijn plaats zijn. In andere productgroepen zou dit ook al veel eerder gebeuren, maar in het geval van koffie krabbelen de handelaren terug.

Wat kost goede koffie?

Door de vele facetten van de koffiehandel bestaat er eigenlijk niet zoiets als “de prijs van koffie”.

Afgezien van de verkoopprijs zijn er namelijk nog vier verschillende prijsvarianten:

Zelfs duurzame koffie, die direct en eerlijk wordt verhandeld en dus veel tussenstappen in de keten van koffieteelt tot het uiteindelijke product in de winkel overslaat, is op de een of andere manier onderhevig aan elk van deze koffieprijzen.

Het probleem hierbij is dat zelfs de beste initiatieven voor eerlijke koffiehandel hun prijsstelling altijd baseren op marktnormen. Anders zou er nauwelijks een manier zijn om bijvoorbeeld transparantierapporten begrijpelijk te maken. Om de consument de hogere prijzen te laten begrijpen en waarderen, hebben we een referentiesysteem nodig.

Van de koffieboerderij tot de branderij: welke factoren beïnvloeden de koffieprijzen?

Het is gemakkelijk te begrijpen dat monoculturen, droogte of zware regenval in landen als Brazilië en Colombia van invloed zijn op de prijsontwikkeling. Tel daar de effecten van de pandemie op de productie- en transportkosten bij op, en iedereen snapt dat prijzen kunnen stijgen.

Toch klopt deze beredenering niet helemaal. Als we namelijk goed kijken, is het voor de prijs van het eindproduct bijna irrelevant hoe het ervoor staat met de koffieplanten of koffiebessen, of de productiekosten stijgen en of er een tekort aan containers is.

Handelsroutes

De handelsroute of structuur van de markt is veel belangrijker. Er zijn veel manieren waarop een gewas kan worden verkocht en verwerkt.

De drie meest voorkomende handelsroutes zijn:

Beursprijzen

In dergelijke constructies speelt de beurs een cruciale rol omdat deze de “waarde” van koffie bepaalt aan de hand van een duidelijk tastbaar getal.

De beursprijs voor koffie schommelde in maart 2023 rond de 1,70 US dollar. Vrijwel alle grondstoffen en opties (Futures) worden in Amerikaanse dollars verhandeld.

De meeteenheid voor koffiebonen is het Amerikaanse pond, ongeveer 450 gram. De koffiebonen worden verhandeld in zakken van 60 kilo.

Om je een idee te geven: de koffieoogst in Brazilië voor het oogstjaar 2022/2023 wordt geschat op ongeveer 56 miljoen zakken.

Op jaarbasis is de koffieprijs in 2022/2023 met ongeveer 17 procent gedaald, terwijl het driejaarsgemiddelde met ongeveer 43 procent is gestegen. Deze stijging vindt echter plaats vanaf een historisch dieptepunt. Het laatste dieptepunt was in 2001, toen de prijs per pond slechts 0,456 dollar bedroeg.

Wie handelt op de beurs heeft te maken met valutarisico’s. Omdat alles op de wereldmarkt in dollars wordt verhandeld en de dollar als reservemunt wordt beschouwd, krijgen producenten in de bovengenoemde handelskanalen over het algemeen minder geld voor hun goederen.

In maart 2023 was één Braziliaanse real gelijk aan ongeveer 0,19 Amerikaanse dollar en één Ethiopische birr slechts 0,019 dollar. En hoe meer spelers betrokken zijn bij de keten, hoe meer mensen hun hand ophouden om problemen zoals valutarisico’s te compenseren.

Marktspelers & kosten

Laten we eens de kostenverdeling voor een typisch pak koffie uit de supermarkt bekijken. Hoewel de exacte percentages kunnen schommelen en er bijvoorbeeld rekening moet worden gehouden met de pandemie, blijft het patroon identiek:

Hoewel het lijkt alsof de detailhandelaars de spelers zijn die hier het meeste geld verdienen, zijn de grootste begunstigden heel verschillend. Degenen die het minst te maken hebben met de werkelijke waardecreatie zijn de handelaren en de vervoerders:

Volgens het Global Market Report – Coffee prices and sustainability (september 2022) hebben exporteurs de grootste marktmacht in de koffiehandel met een winstmarge van ongeveer 50 procent.

Om hun kwart van de taart te behouden, moeten detailhandelaars de prijzen laag houden voor supermarktconsumenten – en zo de kostendruk terugduwen naar het begin of de eerste schakels van de keten.

Fair Trade & Direct Trade: alternatieven voor goede koffieprijzen?

Initiatieven zoals Fairtrade benadrukken dat de achterste schakels in de waardeketen de producenten prijzen betalen die boven het wereldmarktniveau liggen. Dat wil zeggen dat ze een X-bedrag toevoegen aan de ruilprijs.

Het zijn echter eerder kleinere Fair Trade-initiatieven waarbij we dit in cijfers kunnen terug zien. Analoog aan de procentuele verdelingen in de conventionele handel, ziet de verdeling er als volgt uit bij bijvoorbeeld de Duitse Fairtrade-organisatie WeltPartner:

Natuurlijk is dit al een veel betere verdeling dan bij de conventionele koffiehandel, maar ook hier zijn er veel tussenstappen die iets van de winst afsnoepen.

Dit is precies de reden waarom het concept van Direct Trade pas echt vooruitstrevend is wanneer het aankomt op echt eerlijke koffiehandel.

We kunnen dit heel eenvoudig demonstreren met onze eigen koffiebonen voor volautomatische koffiemachines uit Brazilië. Bij ons zijn er slechts drie spelers:

Hoewel de kostenposten voor zaken als transport, verpakking en belasting blijven bestaan, wordt de rest gedeeld door veel minder spelers dan bij het Fair Trade-concept en al helemaal in vergelijking met de conventionele handel.

Wat kost een kopje koffie in Nederland?

Tot nu toe hebben we het bijna uitsluitend over rauwe koffiebonen gehad. Daarmee zijn we er dus nog niet wat betreft de uiteindelijke prijsvorming.

Afgezien van het branden, waarbij gewicht verloren gaat in de vorm van water, is de koffieconsumptie ook een kostenfactor. Het maakt natuurlijk verschil of je je favoriete drankje uit je eigen volautomatische machine haalt of deze in een hip koffiebarretje bestelt.

Waarom is koffie zo duur als je voor een latte buiten de deur kiest? Het mag misschien geen verrassing zijn, maar ook in deze constructie gaat de uiteindelijke verkoopprijs vrij weinig over het eigenlijke product.

De verkoopprijs van een kop koffie kan op twee manieren worden berekend: door de kosten en noodzakelijke opbrengsten nauwkeurig te berekenen of door een forfaitaire marge toe te passen.

In mijn ervaring ziet een exacte kostenberekening er ongeveer zo uit:

Typische berekeningen gaan uit van een kiloprijs van 15 euro voor de goedkoopste koffiebonen en een kostprijs van goederen rond de 34 cent.

Voor de eenvoudige verkoopmarge wordt momenteel minstens 700 procent van de kosten van de goederen aanbevolen. Daarbij zou je dus uitkomen op ongeveer 2,30 euro voor een latte macchiato of cappuccino (9 gram espresso plus melk).

Filterkoffie zou uitkomen op ongeveer 80 cent voor een kopje, wanneer de koffiebonen 15 euro per kilo kosten en er 7 gram koffiepoeder wordt gebruikt. En dat is al royaal afgerond.

Als we dezelfde berekening herhalen met Direct Trade-koffiebonen waarbij een groothandelsprijs van ongeveer 25 euro per kilo koffiebonen wordt gehanteerd, komen we uit op 1,22 euro voor een filterkoffie en 2,60 euro voor koffiespecialiteit met melk.

Al deze prijzen weerspiegelen natuurlijk niet het huidige landschap van koffie voor consumenten. Ook winkels en cafés betalen meer huur en hebben te maken met hogere gas- en elektriciteitsprijzen. Maar bovenal wil men de winstmarge niet verlagen.

Het maakt trouwens ook nog uit in welk land, welke stad en in welke wijk je een koffie bestelt. Het Amerikaanse financiële bedrijf SavingSpot heeft een World Coffee Index gemaakt die de prijs per kopje koffie over de hele wereld afzet tegen de kosten van het betreffende land.

Volgens deze index kost hetzelfde kopje filterkoffie meer dan 5 dollar in Bern, terwijl je in Berlijn 3,60 dollar betaalt en in Lissabon ongeveer 2,50 dollar. Je kopje koffie is het goedkoopst in Iran, waar deze slechts 0,46 dollar kost.

Conclusie: Waarom is koffie zo duur?

Ik heb een hoop informatie met jullie gedeeld in dit artikel, maar ik hoop dat jullie vooral de volgende drie punten mee zullen nemen:

Het slechte nieuws is dat het huidige systeem aan alle kanten rammelt en dat er slechts een paar spelers binnen de reguliere koffiehandel zijn die hier (ontzettend veel) van profiteren.

Het goede nieuws is dat we samen, wij als leveranciers bij Coffeeness en jullie als klanten/consumenten, dit systeem kunnen veranderen!

Ik heb geen enkele illusie dat dit gemakkelijk zal zijn. Pas als de volgende oogst volledig mislukt, zullen veel mensen hun houding herzien en veranderen, want dan hebben ze waarschijnlijk geen andere keuze.

Echter, bewustzijn is een eerste stap in de goede richting en kan de keuze voor Direct Trade-koffie misschien ineens een stuk makkelijker maken.

Ik ben benieuwd wat jullie van dit artikel vinden! Zijn er dingen die je al wist, of die je misschien zojuist hebt geleerd? Laat gerust een reactie achter!

FAQ