Thuisbarista's die op Instagram graag pronken met foto's waarop ze een handfilter gebruiken om koffie te zetten, sturen ook wel eens elegante foto's de wereld in waarin de chique glazen Chemex de hoofdrol speelt. En dat is waarschijnlijk een bewuste keuze...
Thuisbarista’s die op Instagram graag pronken met foto’s waarop ze een handfilter gebruiken om koffie te zetten, sturen ook wel eens elegante foto’s de wereld in waarin de chique glazen Chemex de hoofdrol speelt. En dat is waarschijnlijk een bewuste keuze…
Ken je het MoMa in New York? Het Museum of Modern Art beschikt over een Chemex koffiezetapparaatje, en deze bevindt zich wel degelijk in de tentoonstellingsruimte, en niet in de coffee corner voor de personeelsleden! Dankzij deze status lijkt het wel of de zandlopervormige koffiekaraf een heel afzonderlijke bereidingswijze op zich is.
Maar dat is niet zo. Het is een handfilter, net als de Hario V60 of een handmatige filter van Melitta. Maar wel een heel chique. En mooie. En handige. Perfect voor op Instagram!
Is het bijzondere ontwerp, dat al meer dan 80 jaar geleden door Peter Schlumbohm werd uitgevonden, dan niet meer dan een handmatig filter koffiezetapparaat? Een “slow coffee maker” uit een tijd nog voor dit een trendy woord werd all over social media?
Ja en nee. Het blijft een mooie glazen karaf die met behulp van papieren filters een soort van pour over coffee zet. Filterkoffie dus. Er is een Chemex 3 kops en een versie die 6 kopjes kan zetten. Of wil je er 10 tegelijk maken? Dan kun je al net zo veel Chemex koffie hebben in één bereiding dan je met een standaard Melitta koffiezetapparaat maakt.
Hoe werkt de koffiebereiding met een Chemex? Hoeveel scheppen koffie moet je gebruiken? Is er écht een verschil in de smaak en het aroma van de koffie? Wat is er zo bijzonder aan Chemex coffee filters? Dat en nog veel meer ontdek je hieronder!
Inhoudsopgave
Meer dan een koffiezetapparaat: Welke Chemex versie heb je nodig?
Op het Chemex-account op Instagram zie je heel wat trendy foto’s van de koffiemaker – zelfs met speciaal geweven bandjes ter versiering van de houten kraag en een travel bag om je Chemex overal mee naartoe te nemen. En je ziet al snel dat er een heleboel versies beschikbaar zijn.
De enige echte Chemex bestaat eigenlijk niet (meer), want bij de naam horen vandaag een hele reeks van modellen. Op de website van de fabrikant en bij andere webwinkels, zijn momenteel vijf versies te vinden: Classic, Glass Handle, Handblown, Funnex en Ottomatic.
De Classic versie ziet er nog net zo uit als scheikundige Schlumbohn hem 80 jaar geleden ontwierp: glazen karaf in zandlopervorm, houten halskraag en een schenktuit. Er zijn verschillende afmetingen beschikbaar, waarvan de versies voor 3, 6 en 10 kopjes het makkelijkst verkrijgbaar zijn. De Chemex 6 kops is wat mij betreft de enige echte klassieker.
Bij de Glass Handle serie is een halskraag niet nodig, omdat je een glazen handvat hebt waaraan je het apparaatje kunt vastnemen. En voor liefhebbers van echt vakmanschap is de Handblown versie misschien wel twee keer zoveel geld waard als een klassiek model…
De Funnex is een hulpstuk waarmee je koffie kunt maken rechtstreeks op een koffiemok, thermosfles of on-the-go koffiekopje. Maar dat is complete onzin natuurlijk.
En dan bestaat er ook een Chemex koffiemachine, met stroomaansluiting, de Ottomatic. Dit is een filter koffiezetapparaat met een mooie Chemex-karaf. Maar wel een verdomd duur exemplaar! Wat mij betreft net zo nutteloos als de Funnex.
Het valt bij al deze versies op dat het glas, gemaakt van borosilicaat, relatief dun is. Dat vind ik minder handig en niet wat ik verwacht bij dergelijk fancy apparaatje. Niet te veel of té hard teven het aanrecht stoten dus. En al zeker niet laten vallen!
Het geheim zit in de filterzakjes
De Chemex filters zijn in feite onmisbaar bij deze bereidingswijze, omdat ze perfect passen en perfect afgestemd zijn op de extractie. Aangezien de verschillende versies in verschillende maten verkrijgbaar zijn, moet je wel één ding in het achterhoofd houden:
Net als bij de French Press, krijg je de lekkerste koffie als je een volledig volle bak zet – d.w.z. als je de volledige capaciteit van je Chemex koffiemaker gebruikt. Het is dus niet zo slim om voor een tweepersoonshuishouden een 10 kops Chemex te kopen.
En bij verschillende afmetingen, horen ook verschillende filters – zucht. De Chemex koffiefilters voor de 6 en 10 kops zijn anders van design dan degene voor de 3 kops en Funnex. Er zijn halve manen, cirkels en vierkanten, uiteraard exclusief onder de merknaam “Chemex” verkrijgbaar. Maar allemaal zijn ze gemaakt van speciale vezels die de koffie-extractie moeten optimaliseren.
De pulp, die tot dertig procent dikker is en met zuurstof wordt gereinigd, houdt naar verluidt bitterstoffen en koffieoliën veel beter uit het kopje dan dunner filterpapier. En wat cafeïne betreft staat Chemex koffie volgens onze eigen cafeïnestudie net onder een Cold Brew en handfilter, maar boven een koffiemachine.
Omdat bepaalde stoffen tijdens de extractie meer worden vastgehouden dan we gewend zijn bij filtermethodes, ontwikkelt Chemex koffie onvermijdelijk een eigen smaak – iets lichter dan bij andere handmatige filtermethodes, en alvast een pak verfijnder dan bij machinale bereidingen. Ook is de koffie heel zuiver, zonder restjes koffiepoeder of schuim.
Toch zou ik de Chemex koffie niet uniek of een openbaring noemen. Het is verdomd goeie koffie – als je vertrekt met vers gemalen, (h)eerlijke koffiebonen van uitstekende kwaliteit. Je moet de juiste hoeveelheid koffie dan nog in de juiste maalgraad malen en net genoeg water van een optimale temperatuur toevoegen. En alle handelingen juist uitvoeren.
Geen paniek, hieronder leg ik je haarfijn uit hoe je een lekkere koffie zet met een Chemex, hoeveel koffie per kopje je nodig hebt etc. En dat is heus niet zo moeilijk.
Maar nog even iets over de prijs. De glazen Chemex koffiekaraf zelf kost al bijna 50 euro voor de klassieke versie voor 6 koppen. 100 Chemex koffiefilters hebben een prijskaartje van ongeveer 17 euro.
Ter vergelijking: 100 Melitta filters kosten minder dan 3 euro. 100 filters voor de Hario V60 (van vergelijkbare kwaliteit) worden verkocht voor zo’n 7-8 euro. Nou ja…
Chemex, de beste manier om koffie te zetten? Een vergelijking!
Zoals al gezegd, is een Chemex in principe niets meer dan een mooi ontworpen handfilter. Tenminste, als we het hebben over de versies voor 6, 8 of 10 kopjes. Maar toch is er een verschil…
Zelfs als je dezelfde manier van brouwen, dezelfde koffiebonen, maalgraad en dosering gebruikt als bij andere pour-over methodes, komt er een andere koffie in de glazen karaf van de Chemex. Maar hoe groot zijn die verschillen eigenlijk?
Hario V60 vs. Chemex
De Hario V60 handfilter en de Chemex zijn vrijwel identiek, afgezien van hun typische hoeveelheid. Maar het ontwerp is heel gelijkaardig…
Terwijl Melitta filterhouders een vlakke onderkant hebben (om te gebruiken in combinatie met afgeplatte “kegel”-filters), doen de V60 en Chemex het met een soort “ijshoorntje” – rond, egaal en ontwikkeld voor een optimale extractie.
Want deze vorm zorgt ervoor dat het water beter en gelijkmatiger door de gemalen koffie loopt, waardoor de extractie wordt geoptimaliseerd. Bij Melitta blijft het water langer op de bodem van de filter “hangen”, wat soms tot een lichte over-extractie kan leiden.
Wat de V60 van Hario daar nog bovenop doet, is de stroom van het water optimaliseren door speciale groeven in de wand van de houder. Deze lopen schuin naar beneden en zorgen ervoor dat het water nergens ophoopt en al het koffiepoeder optimaal bevochtigd wordt.
De Chemex bestaat uit één stuk en werkt dus zonder opzetstuk zoals bij “losse” filterhouders. Je stopt de papieren filter dan gewoon in het bovenste deel van de karaf, terwijl je de Hario nog bovenop een kan, mok of ander reservoir moet plaatsen.
Hebben de groeven werkelijk een gigantische impact op het eindresultaat? Is het handiger dat je hele opzet voor handmatige pour-over koffie uit twee delen bestaat? Of is het design van de Chemex net helemaal optimaal?
Wel, dit zijn mijn bevindingen: de Hario V60 handfilter wordt doorgaans gebruikt voor kleinere hoeveelheden koffie dan de Chemex, en brengt fijnere smaken in het kopje. Want hoe groter de hoeveelheid koffie die je wilt bereiden, hoe langer het brouwproces duurt. En dat wil zeggen dat er meer fouten kunnen insluipen tijdens de pre-infusie, extractie zelf, maalgraad, watertemperatuur etc.
Zo zou de temperatuur van het water iets kunnen veranderen als je een tijdje bezig bent. Het filterpapier kan verzadigd raken voor je klaar bent. En de koffie in de karaf onderaan kan al aan het afkoelen zijn terwijl je bovenin nog aan het inschenken bent.
Maar beide versies werken wel optimaal om subtiele aroma’s, zuren en lichte smaken goed uit de bonen te halen, omdat ze de oliën vasthouden en sterke smaken iets onderdrukken ten voordelen van bijvoorbeeld bloemige accenten.
Chemex vs. Bodum Pour Over
Het is niet te verwonderen dat de Chemex in de loop der jaren meermaals werd gekopieerd – dat is nu eenmaal een kenmerk van een goed design! Onder de Chemex-replica’s reken ik bijvoorbeeld de Bodum Pour Over. Deze is relatief betaalbaar, erg robuust en wordt geleverd met zowel een deksel met schenktuit, als een permanente filter.
Ook in ons team wordt de Pour Over vaak gebruikt en heeft het apparaatje van Bodum een vaste plek in de keuken. En omdat deze methode bijna foolproof is, raden we hem steevast aan voor beginners.
Want zelfs al heb je de maalgraad niet helemaal goed, heb je nog nooit van een “blooming phase” gehoord of is je gekozen koffie niet helemaal perfect voor dit soort bereidingen, het resultaat in je kopje zal wel goed zijn. Altijd.
Ik zeg niet dat je overheerlijke koffie zult krijgen waar je van omver geblazen wordt als je alles verkeerd doet wat je verkeerd kunt doen, maar toch is het handig dat je je nog een foutje kunt veroorloven.
De permanente filter is iets grover dan een papieren versie, waardoor je weleens zwevende deeltjes in je uiteindelijke koffie kunt krijgen, en de extractie van de echt subtiele aroma’s kan eerder hit-and-miss worden. Maar het blijft een enorm goede koffiemaker. Glas van topkwaliteit, een mooi design en handige hulpstukken kunnen altijd op ons applaus rekenen!
Voor zeer fijne, bijzonder hoogwaardige en enorm dure Single Origins is de Bodum echter géén aanbeveling. De Chemex dan weer wel.
Andere na-apers zijn bijvoorbeeld de Hario Woodneck met stoffen filter en een heleboel naamloze versies die allemaal hetzelfde principe volgen.
Chemex vs. French Press
Deze vergelijking is eigenlijk helemaal geen vergelijking, want de Chemex en French Press zijn twee totaal verschillende manieren om koffie te zetten.
De Chemex is immers een filtratiemethode, terwijl de French Press een voorbeeld is van een volledige onderdompelingsmethode.
Gemalen koffie blijft gedurende de hele extractietijd in contact met water, om achteraf uit het drankje gevist te worden met de filter bevestigd aan de “press” die je naar beneden moet duwen. Bij een filtermethode loopt het water door het koffiepoeder en neemt onderweg de aroma’s op.
En dit fundamentele verschil resulteert in een duidelijk verschil in aroma, smaak en moeilijkheidsgraad. De French Press of cafetière kan gerust gebruikt worden door beginners, maar geeft alleen de “primaire” koffiesmaak. Je haalt er de duidelijke aroma’s en smaakindrukken mee uit de koffiebonen, maar subtiele nuances gaan verloren. Die subtiliteiten komen wel boven als je een Chemex gebruikt.
Een volledige onderdompeling is dan weer wel de perfecte methode voor cupping – gebruikt als professionele smaak- en kwaliteitsbeoordeling. Hierbij worden weliswaar een iets andere maling en preciezere parameters gebruikt i.v.m. de vergelijkbaarheid.
Je zou het eens kunnen testen: dezelfde koffie bereiden in een French Press en een Chemex – je zult verschillende kanten van dezelfde koffie leren kennen! En dat kan alleen maar goed zijn – want variatie geeft meer kleur aan het leven, én je koffiebeleving.
Chemex vs. AeroPress
Filterkoffie met en zonder druk – dat is het essentiële verschil tussen de Chemex en de AeroPress. Beiden zijn leuke uitvindingen die het leven van de koffieliefhebber iets makkelijker maken. Chemex koffie zetten met een gloednieuwe roast die je nog niet kent, een andere maalgraad of nog andere experimenten, is minder aan te raden. De AeroPress doet niets liever!
Toch vind ik de AeroPress een beetje omslachtig en beter geschikt voor wie meer ervaring heeft met het uitproberen van verschillende manieren om koffie te zetten. Bovendien hebben we het hier over twee verschillende smaakprofielen, die moeilijk in een hokje te plaatsen zijn.
Chemex handleiding: Tips voor een perfecte bereiding
Kort gezegd zet je zo koffie met een Chemex:
Doe hetzelfde als met het handfilter, alleen met meer koffie en meer water!
Hoeveel gram koffie per kopje je nodig hebt, de verhoudingen, de maling en andere belangrijke parameters zijn immers identiek:
- 6 à 7 g koffiepoeder per 100 ml water
- Watertemperatuur ongeveer 96 °C
- Geschatte brouwtijd in minuten (inclusief blooming) = het aantal ml water min 100 en gedeeld door 100 – 500 ml water levert een brouwtijd op van ongeveer 4 minuten
- Medium maalgraad
Zoals bij alle filtermethoden is een goedkope koffiemolen voldoende om de geschikte maalgraad te bereiken. Al bedoel ik daarmee niet de supergoedkope versies die de bonen “stukslaan” als een blender. Bij andere versies heb je alleen keuze tussen vooraf ingestelde kopjesporties, wat ook minder handig is.
Ik gebruikte 35 gram gemalen koffie die net iets grover gemalen was dan ik zou gebruiken bij een handfilter – omdat de weerstand van de Chemex-filter iets groter is en het water net iets trager doorloopt. Dat wordt dan gecompenseerd door de lichtjes grovere maalgraad.
Hét grote verschil bij de Chemex zit in de gebruikte filter, die de vorm van een cirkel, halve maan of vierkant kan hebben en die je op de juiste manier in het bovenste deel van het apparaatje moet plaatsen. Uitstekende Chemex koffie zetten begint dus bij de filter…
Het vouwen van de filter?
Maak het je gemakkelijk en kies altijd voor de voorgevouwen Chemex filters. Voor de 3 kops Chemex heb je een halve maan nodig, voor de grotere exemplaren kun je kiezen voor een cirkel of vierkant. Alle filters komen in een met zuurstof gebleekte variant, of een natuurlijk bruine versie.
Zelf geef ik meestal de voorkeur aan de vierkante versie, omdat die er mooier uitziet en hoger uitsteekt boven het glas, waardoor hij minder makkelijk verschuift of omvalt. De cirkel is echter beter voor een makkelijke visuele controle bij het gieten – en handiger als je foto’s en video’s wil maken 😉.
Bij het vouwen en openen van het filterzakje dat ontstaat, zul je merken dat er een zijde is met 3 lagen, en eentje met een enkele laag filterpapier.
Zorg er altijd voor dat de kant met driedubbele laag aan de kant van de tuit zit. Dit helpt om te voorkomen dat het papier zich aanzuigt in de schenktuit.
Moet je echt de Chemex filters kopen? In feite wel, als je het typische Chemex-resultaat wilt toch. Natuurlijk kunnen andere versies ook werken – maar de ene filter is de andere niet en met een andere filter, krijg je geen “Chemex coffee”. Dat wil niet zeggen dat het geen lekkere koffie is, maar dan wordt je Chemex opnieuw niet meer dan een dure handfilter.
En nu ben je klaar voor het echte werk!
Koffie zetten
Eens je weet hoe je koffie maakt met een handfilter, kun je met een Chemex overweg.
- Maak de filter volledig nat met warm/heet water. Dat doe je door de filter al correct te plaatsen en het water rechtstreeks, in cirkelvormige bewegingen, over de hele filter te gieten. Het water loopt in de glazen kan van de Chemex en verwarmt de boel daar meteen voor. Let erop dat de filter zich niet aanzuigt in de gleuf (door de driedubbele laag aan deze kant te plaatsen) en giet het spoelwater gewoon weg langs de tuit zonder de filter te verwijderen.
- Doe versgemalen koffie van een middelmatige maalgraad in de filter. Schud even lichtjes met het geheel om het oppervlak van het koffiepoeder egaal en recht te maken.
- Giet een eerste scheutje water in het midden van het koffiepoeder en giet met een dunne straal over het hele oppervlak, in cirkelvormige bewegingen, om al het koffiepoeder te bevochtigen.
- Wacht ongeveer 30 seconden terwijl de magie van de pre-infusie of blooming phase zich afspeelt in de filter.
- Giet daarna nog meer water in cirkelvormige bewegingen op het koffiepoeder om de eigenlijke infusie te starten. Zodra het koffiepoeder verzadigd is en de filter vol zit, wacht je tot alle vloeistof is doorgelopen.
- Herhaal tot al het water op is. Hoe vaak dit is, hangt af van de inhoud van je pot.
Voor dergelijk fijn werk raad ik altijd een waterketel met zwanenhals aan, zoals de Hario Buono. Maar elke andere waterketel met temperatuurindicatie werkt perfect. Je kunt de temperatuur ook meten met een thermometer. Of water aan de kook brengen, afzetten en ongeveer 30 seconden wachten.
Hoeveel gram koffiebonen per kopje je gebruikt kun je nog iets aanpassen naar je eigen smaak – afhankelijk of je liever iets zachtere of sterkere koffie drinkt. Maar van de andere puntjes zou ik toch niet te veel afwijken…
Ik heb namelijk ook eens alles fout gedaan wat je fout zou kunnen doen: de filter met de dunne zijde naar de schenktuit geplaatst, een fijnere maalgraad gebruikt en het water sneller opgieten zonder cirkelbewegingen.
Hierbij werd onmiddellijk duidelijk dat het water trager doorloopt (door de fijne maalgraad), en dat het koffiepoeder zich ophoopt aan de zijde waar de filter zich aanzuigt in de tuit. Dit zorgt allemaal voor een onevenwichtige extractie en minder lekkere koffie waarbij de smaken niet in balans zijn.
Chemex schoonmaken
Volgens de fabrikant zijn de papieren filters volledig composteerbaar en dus dus biologisch afbreekbaar. Dat is alvast dat… Je kunt de gebruikte filter met koffiedik wegnemen en op de composthoop gooien (als je er eentje hebt).
De glazen karaf zelf schoonmaken is iets moeilijker, vooral vanwege de zandlopervorm.
De houten “halskraag” kun (en moet) je verwijderen voor je het glas van borosilicaat in de vaatwasser stopt. Maar dan moet je wel voldoende ruimte hebben in je machine om zo’n grote kan kwijt te kunnen.
Als alternatief kun je een flessenborstel gebruiken om ook goed aan het onderste deel van de Chemex te kunnen – dat is immers het deel waar de afgewerkte koffie in zit. Of kies voor speciale reinigingsparels voor flessen en andere keukenspullen met een onhandige vorm. De kleinere Chemex voor 3 kopjes is zelfs nog lastiger om schoon te maken.
Als er zich een film koffieresten + kalk begint te vormen ergens op de bodem van de karaf, kan alleen een grondige reiniging met ontkalker (citroenzuur) redding brengen. De houten halskraag zou ik uit de buurt van water en zeep houden en enkel schoonmaken met een doek indien nodig.
Conclusie: Is Chemex-koffie een wereld apart?
Door de specifieke papieren filters en het speciale ontwerp is de Chemex toch niet helemaal hetzelfde als een handfilter. Dit mooie en chique apparaatje is een leuke aanwinst voor liefhebbers van filterkoffie. Ik zou echter niet zo ver willen gaan om te zeggen dat het echt absoluut uniek is.
Moet je een Chemex kopen als je al een Hario handfilter of dergelijke in huis hebt? Alleen als je wilt pronken met een chic design op tafel als er vrienden of familie op de koffie komen. Of als je wilt showen met slow koffie in een mooi jasje op social media.
De smaak komt immers zó dicht in de buurt van koffie gezet met een handfilter, dat het niet echt de moeite loont om puur voor het eindresultaat een Chemex aan te schaffen. En hoe de koffie smaakt hangt uiteindelijk toch grotendeels af van de koffiebonen en de zorg waarmee je de koffie zet.
Meer heb ik er eigenlijk niet over te zeggen. Heb jij nog een aanvulling? Praktische tips? Of een vraag? Laat dan zeker van je horen in de reacties hieronder!
